115 lat ZNP
Zaczęło się 1 października 1905 roku w Pilaszkowie…
1 października 2020 roku Związek Nauczycielstwa Polskiego obchodzi 115 urodziny. Jest to dobra okazja do przypomnienia historii Związku!
Co warto wiedzieć!
1 października 1905 roku w atmosferze ruchów rewolucyjnych i niepodległościowych na tajnym zjeździe założycielskim, w szkolnym budynku, w Pilaszkowie koło Łowicza powołano Związek Nauczycieli Ludowych. Obradom przewodniczył Zygmunt Nowicki. Pod osłoną nocy, strażą okolicznych chłopów, prześladowani, ścigani nauczyciele podpisali się pod hasłem: „walki o polską szkołę dla polskiego ucznia”. Akt założycielski podpisało wkrótce 1000 nauczycieli, ale pod wpływem prześladowań władz carskich, po kilku tygodniach Związek przestał istnieć. Najaktywniejsi już 9 grudnia 1905 r. w Warszawie utworzyli Polski Związek Nauczycielski (PZN) oraz Stowarzyszenie Nauczycielstwa Polskiego (SNP). Część represjonowanych nauczycieli schroniła się w Galicji i 28 grudnia 1905 roku w Krakowie utworzono Krajowy Związek Nauczycielstwa Ludowego w Galicji (od 1913 roku- Związek Polskich Nauczycieli Ludowych w Galicji). W 1906 r. powstała ich pieśń, przyjmowana jako hymn Związku : „Oto dziś dzień krwi i chwały”.
Działacze podjęli starania utworzenia organizacji zrzeszającej nauczycieli ze wszystkich ziem polskich i tak na zjeździe w Radomiu 28- 30 grudnia 1916 r. powołano Zrzeszenie Nauczycielstwa Polskich Szkół Początkowych. Rok 1919 przyniósł powstanie Związku Nauczycieli Szkół Średnich i Związku Nauczycieli Szkół Powszechnych. Z połączenia tych dwóch organizacji 2 lipca 1930 roku na zjeździe w Krakowie powstał Związek Nauczycielstwa Polskiego.
W czerwcu 1917 r. ukazał się pierwszy numer „Głosu Nauczycielskiego”. W 1921 r. związek utworzył wydawnictwo „Nasza Księgarnia”.
W 1925 r. tylko ze składek członkowskich Związku wybudowano przeciwgruźlicze sanatorium w Zakopanem. Było ono pierwszym zakładem leczniczym na świecie wzniesionym przez organizację związkową. W 1932 r. założono Instytut Nauczycieli ZNP. Do czasu II wojny światowej zorganizowano cztery kongresy pedagogiczne i wiele zawodowych kursów. Zakładano kasy zapomogowo-pożyczkowe, Domy Nauczyciela, nauczycielskie sanatoria. Związek Nauczycielstwa Polskiego zdelegalizowany przez Niemców w październiku 1939 r. zaczął działać w podziemiu pod nazwą Tajnej Organizacji Nauczycielskiej- TON, która na szeroką skalę, na terytorium całego kraju organizowała tajne nauczanie.
„Białe plamy” w historii ZNP
W nowej powojennej rzeczywistości ZNP, musiał zmierzyć się z licznymi trudnościami. Rządząca PZPR szerzyła pogląd, że ZNP był organizacją, która powstała dopiero w 1945 r. i pełniła funkcję jej przybudówki. Postulowano odebranie Związkowi wszystkich jego budynków. Cenzura PRL-u traktowała historię Związku wybiórczo. Dlatego zapomnieniu uległo wiele faktów. Choćby taki, że Józef Piłsudski był honorowym członkiem ZNP, że Związek niósł pomoc żołnierzom polskim walczącym z bolszewikami w 1920 r., że wielu nauczycieli TON-u należało do Armii Krajowej. A Czesław Wycech członek najwyższych władz związkowych, stojący na czele TON-u był szefem Departamentu Oświaty i Kultury Delegatury Rządu Rzeczypospolitej na Kraj, czyli podziemnego ministerstwa oświaty. Wśród zamordowanych przez sowietów w Katyniu było co najmniej 289 nauczycieli także członków ZNP. Wybiórczo wolno było mówić o tajnym nauczaniu w czasie okupacji niemieckiej ale tematem tabu było tajne nauczanie na terenach zajętych przez Armię Czerwoną.
Tuż po wojnie ZNP przeciwstawiał się upolitycznieniu polskiej szkoły, walczył o powrót polskich nauczycieli członków Związku i żołnierzy AK zesłanych w głąb Związku Radzieckiego.
Pierwszy Ogólnopolski Walny Zjazd ZNP w 1945 r. w Bytomiu podjął uchwałę, że w pracy naszej musimy zachować niezależność organizacyjną i ideową od jakiejkolwiek partii politycznej….
Niestety komunistyczna rzeczywistość doprowadziła do upolitycznienia Związku, który jednak skupił się na działalności bytowo-zawodowej, odnosząc duże sukcesy. Dopiero rok 1989 dał możliwość głoszenia prawdy.
Wykorzystano informacje z materiałów związkowych Witolda Salańskiego.